Finansowe i niematerialne korzyści wynikające z odszkodowań za represje

powrót do pozostałych wpisów

data publikacji: 1 lipca 2025

W latach 1944–1989 tysiące Polaków padło ofiarą prześladowań ze strony komunistycznych władz PRL. Represjonowano tych, którzy mieli odwagę działać na rzecz niepodległości – członków organizacji podziemnych, żołnierzy, duchownych, studentów, rolników i wielu innych. Ich walka o wolność była traktowana jak przestępstwo, a wyroki wydawane przez ówczesne sądy nie miały nic wspólnego ze sprawiedliwością.

Dopiero po 1989 roku możliwe stało się prawne unieważnianie tamtych wyroków. Kluczowym momentem było uchwalenie tzw. ustawy lutowej z 1991 roku, która otworzyła drogę do stwierdzenia nieważności orzeczeń oraz do uzyskania odszkodowań i zadośćuczynienia. To szansa nie tylko na rekompensatę finansową, ale przede wszystkim na przywrócenie godności, dobrego imienia i poczucia sprawiedliwości.

W tym artykule wyjaśniamy, jakie konkretne korzyści – materialne i niematerialne – przysługują osobom represjonowanym oraz ich bliskim.

Odszkodowanie za straty materialne

Osoby, wobec których stwierdzono nieważność wyroku za działalność niepodległościową, mogą ubiegać się o konkretne świadczenia finansowe od Skarbu Państwa:

1. Odszkodowanie za poniesioną szkodę
   Dotyczy strat materialnych wynikających z represji – utraty pracy, majątku, internowania czy pobytu w więzieniu. W wielu przypadkach represjonowani byli jedynymi żywicielami rodziny, którzy przez pozbawienie wolności lub komplikacje zdrowotne będące wynikiem represji nie mogli wykonywać pracować i stracili majątek. Odszkodowanie pozwala zrekompensować te straty.
2. Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
   To świadczenie pieniężne za cierpienia psychiczne, moralne, zdrowotne, upokorzenie, rozłąkę z rodziną i traumę. Przysługuje niezależnie od odszkodowania i może być wypłacone również najbliższej rodzinie represjonowanego, jeśli ten nie żyje.
3. Dodatkowe uprawnienia szczególne
   Ustawa przewiduje również wsparcie dla:

• dzieci, które urodziły się lub przebywały z matką w więzieniu,
• osób wcielonych przymusowo do wojska w latach 1982–1983 za działalność niepodległościową.

Jeśli zastanawiasz się, czy Tobie lub Twoim bliskim przysługuje odszkodowanie – skontaktuj się z nami. W Fundacji Za Wolność pomożemy Ci to ustalić bezpłatnie.

Co poza pieniędzmi? Symboliczne i prawne formy zadośćuczynienia

Nie wszystkie krzywdy da się przeliczyć na pieniądze. Unieważnienie wyroku z czasów PRL ma także głębokie znaczenie symboliczne i moralne.

1. Stwierdzenie nieważności wyroku
   Oznacza formalne uniewinnienie. Państwo przyznaje, że represje były bezprawne. Dla wielu rodzin to moment przełomowy – oczyszczenie imienia bliskiego z fałszywych oskarżeń.
2. Symboliczne zadośćuczynienie
   Sąd może zarządzić ogłoszenie postanowienia publicznie – np. w mediach lub w miejscu pamięci. Możliwe jest też pokrycie kosztów upamiętnienia, np. w formie tablicy pamiątkowej.
3. Poczucie sprawiedliwości i godności
   Przywracane jest miejsce w historii, które przez dekady było odbierane. To wartości, których nie da się wycenić.

Kto może otrzymać zadośćuczynienie i jak uzyskać pomoc?

Z odszkodowań i zadośćuczynienia mogą skorzystać osoby, które same doświadczyły represji, a także ich bliscy – małżonkowie, dzieci i rodzice. Ustawa z 1991 roku daje realną możliwość naprawienia dawnych krzywd: finansowo, prawnie i symbolicznie.

To nie tylko sprawa pieniędzy. To także – a może przede wszystkim – odzyskanie godności i prawdy o własnej historii.

Jeśli Ty lub Twoi bliscy byliście ofiarami prześladowań za działalność na rzecz niepodległej Polski – nie jesteście sami. Oferujemy kompleksową pomoc: od zebrania dokumentów, przez prowadzenie sprawy w sądzie, aż po uzyskanie należnych świadczeń.